Diabetes en oogproblemen

In oktober 2018 organiseerde het Oogfonds een informatiemiddag over diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, in het Tweestedenziekenhuis in Tilburg. Er kwamen ruim honderd belangstellenden op af en dat is niet veel. Zeker niet wanneer je bedenkt dat steeds meer mensen aan de ziekte lijden. In 2015 zijn in de wereld maar liefst 5 miljoen mensen aan diabetes mellitus overleden. Alleen al in Nederland komen er per week 1200 (!) nieuwe patiënten bij en dan blijkt uit onderzoek ook nog eens dat 40% van de mensen die getroffen worden het aanvankelijk niet eens weet. Een van de sprekers van de informatiemiddag was oogarts Janneke van Lith-Verhoeven. Met haar zoomden we achteraf nog eens in op deze aandoening die in de top drie staat van ziekten die slechtziendheid veroorzaken bij mensen in de leeftijd van 20 tot 60 jaar. 

Wat is diabetes mellitus precies?

Diabetes mellitus is een stoornis in de stofwisseling waarbij het lichaam geen of te weinig insuline aanmaakt. Insuline wordt aangemaakt in de alvleesklier en zorgt ervoor dat er voldoende glucose (ofwel bloedsuiker) uit het bloed in de cellen wordt opgenomen. Als dit niet gebeurt hebben we onder andere te weinig energie, worden we moe.

Er zijn twee typen diabetes:

Type 1 begint meestal op jongere leeftijd. Hier maakt de alvleesklier te weinig of helemaal geen insuline aan. Iemand met type diabetes 1 heeft daarom insuline-injecties nodig.

Type 2 komt op latere leeftijd voor, dat wil zeggen bij mensen die meestal ouder zijn dan dertig jaar. Daarom wordt dit type ook wel ouderdomsdiabetes genoemd. De alvleesklier maakt meestal nog wel insuline maar de cellen nemen de suiker uit het bloed niet op.

Wat hebben diabetes en oogproblemen met elkaar te maken? 

Diabetes kan de kleinste vaten in het lichaam aantasten dus ook de heel kleine vaten in het netvlies. Deze gaan uitstulpen, lekken of dichtzitten. Soms gaan er ook nieuwe bloedvaatjes groeien. Dit zijn heel fragiele bloedvaatjes, die makkelijk kunnen bloeden. Ook kunnen eiwitten en vetten uit de vaatjes lekken en als dat in het centrale deel van het netvlies is, kun je slechter gaan zien.

Omdat je in het begin niet merkt dat er iets mis aan het gaan is, gaan veel patiënten te laat naar de oogarts. Daarom is screening heel belangrijk. De huisarts of internist stuurt een patiënt met diabetes naar een optometrist of oogarts voor screening. Vaak in eerste instantie voor fundusfoto's.

Wie heeft meer dan gemiddeld kans om diabetes te krijgen?

Mensen bij wie het in de familie meer voorkomt en sommige etniciteiten. We zien het bijvoorbeeld meer dan gemiddeld bij vluchtelingen. Vooral onder hindoestanen en mensen van het negroïde ras. Deze mensen doen er verstandig aan om zich vanaf hun dertigste levensjaar af en toe te laten testen. Ook komt diabetes in toenemende mate voor bij mensen met obesitas.

Waaraan kun je merken dat je diabetes hebt?

Vaak heb je lange tijd geen symptomen maar als je echt hoge bloedglucosewaarden hebt zul je vaak dorst hebben en veel moeten plassen. Patiënten voelen zich vermoeid en slaperig en hebben vaker dan gemiddeld last van branderige ogen door ontstekingen, blaasontsteking, witte vloed en/of steenpuisten. Wonden helen minder goed. Het zijn vaak vage klachten en veel mensen realiseren zich dus niet of te laat dat er iets mis is.

En, waaraan kun je merken dat je oogproblemen hebt?

Symptomen zijn: minder scherp zien, minder goed kleuren zien, dubbelzien, een waas voor de ogen, nachtblindheid, pijn aan de ogen, oogontstekingen of een plotselinge slechtziendheid. Deze symptomen kunnen ook andere oorzaken hebben maar ze kunnen ook op diabetes wijzen.

Wat kan de oogarts doen aan de zogenoemde 'lekkende' of wildgroeiende bloedvaatjes in het netvlies?

Als er nieuwe, slechte bloedvaatjes zijn ontstaan, zullen we het netvlies moeten behandelen met laser. Het zicht wordt er, jammer genoeg, niet beter van maar het is belangrijk om deze behandeling te doen, om erger te voorkomen. Mensen die teveel vocht in het netvlies hebben, het zogenoemde macula oedeem, behandelden we vroeger ook met laser maar sinds een jaar of tien werken we met injecties in het oog en dat geeft een beter resultaat.

Ai, dat klinkt heel pijnlijk. Is het dat ook?

De meeste patiënten zien er, zeker in het begin, erg tegenop. Maar meestal valt het hen mee want we verdoven het oog vooraf met druppels.  Eén seconde heb je een wat drukkend gevoel, maar of je er de volgende keer erg tegen opziet is een beetje afhankelijk van hoe het de eerste keer beleefd wordt. We proberen ook om voor deze injecties steeds dezelfde verpleegkundigen in te zetten zodat patienten zich vertrouwd voelen.

Moet zo'n injectie dan vaker dan één keer gegeven worden?

Ja, patiënten moeten regelmatig terugkomen en dat is niet leuk maar wel heel belangrijk. Het helpt bij 75 procent van de patiënten.

Denkt u dat voedingssupplementen bij deze aandoening kunnen helpen?

Nee, daar geloof ik niet in. Tenminste niet als het om macula oedeem gaat.

Wel kun je als diabetespatiënt proberen je bloedwaarden zo stabiel mogelijk te houden, je bloeddruk regelmatig te controleren en te zorgen dat je voldoende beweegt en zeker niet te zwaar wordt. In derdewereldlanden, waar voedselschaarste is, komt diabetes in verhouding aanzienlijk minder voor.

Is het nodig dat mensen met diabetes bijvoorbeeld suikervrij gebak en andere suikervrije voedingsmiddelen eten?

Als diabetespatiënt moet je je behoorlijk verdiepen in voeding. Het gaat niet alleen om suiker maar ook koolhydraten in granen zetten zich in het lichaam om in suikers en daar mag je dus niet te veel van binnenkrijgen. Je moet zorgen zo min mogelijk koolhydraten tot je te nemen en dat is een kwestie van afwegen. Zo kun je de ene dag misschien rustig een gebakje eten maar dan moet je wel iets anders achterwege laten.

Nb: Betekenis van de woorden: diabetes betekent: doorstroming. Mellitus is het Latijnse woord voor honingzoet. Toen er nog geen testen beschikbaar waren, doopte de arts zijn vinger in de urine en likte deze af. Als het zoet smaakte zat er suiker in. Zo eenvoudig was dat. (Ons ooit verteld door prof. dr. F.Hendrikse die tot 1993 een Leerstoel bezette namens de Nederlandse Diabetesvereniging.)