Kijken doe je met je hersenen

Er was eens een moeder die met haar baby bij de oogarts kwam. Het kindje had prachtige, grote, blauwe ogen maar reageerde niet zoals gebruikelijk. De oogarts stelde vast dat het kind blind was en stuurde het meteen door naar de neuroloog. Daar werd vastgesteld dat het ook ernstig verstandelijk gehandicapt was. "Maar, waarom kan hij dan niet zien?", vroeg de moeder. "Hij heeft toch óógjes!", "Omdat", antwoordde de neuroloog, "je eigenlijk ziet met je hersenen. Als daar bijvoorbeeld een verbinding niet werkt, dan kun je nog zo'n mooie ogen hebben, maar dan zit er geen 'kijken' in."

Ook wanneer er niks mis is met je hersenen en je altijd goed hebt kunnen zien, kan het gebeuren dat je klachten met zien krijgt, naar de oogarts gaat en tenslotte bij de neuroloog terechtkomt. Over deze klachten en problemen praten we met oogarts Nobacht van het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen.

Over welk soort klachten gaat het?

Vaak zeggen patiënten dat ze de laatste tijd last hebben van wazig zien. Als het oog zelf er dan normaal uitziet en bijvoorbeeld de lens niet troebel is, kijken we naar de oogzenuw. Als die niet mooi rose van kleur is of wat gezwollen dan moeten we verder zoeken in de hersenen.

Waar zit de oogzenuw en waarvoor dient deze?

Eenvoudig gezegd: het deel van de hersenen waarmee je ziet, ligt aan de achterzijde van het hoofd. Van daaruit lopen er onder andere links en rechts 'draden' door de hersenen die aan de voorkant van de hersenen bij elkaar komen en zich dan kruisen. Vervolgens gaat er één 'draad' ofwel oogzenuw, naar het rechter oog en één naar het linker. Als je nu een beschadiging hebt op de plek waar de draden samen komen om zich te kruisen dan heb je een probleem aan allebei de ogen. Als je alleen problemen hebt met het rechteroog dan zit de beschadiging links in de hersenen nog vóór de kruising. Bij problemen met het linkeroog zit het rechts. De oogzenuw, dus het deel dat aan het oog vastzit, stuurt en regelt alle functies van het oog. Aan het uiteinde zit onder andere de macula of de gele vlek. Dat is het deel van het oog waarmee je scherp ziet, waarmee je dus kunt lezen en gezichten kunt herkennen.

Hoe stel je vast wat er aan de hand is?

Dat is afhankelijk van wat je kunt zien of vermoeden. Problemen doen zich onder meer voor bij systeemziekten of auto-immuunziekten zoals de ziekte van Wegener, SLE of MS. Daarbij komen ontstekingen aan de oogzenuw voor. Een andere oorzaak zijn goedaardige tumoren aan de hypofyse. Dit overkomt vooral jonge mensen. De hypofyse is een klier die erg dicht bij de kruising van de oogzenuwen ligt en er dus gemakkelijk op drukt. Met een scan kun je vaststellen of dat inderdaad het geval is. Daarnaast komen ook andere tumoren voor die eveneens problemen met zien kunnen veroorzaken.

Wanneer mensen bloot staan aan veel stress, slechte bloedvaten hebben, een te hoog cholesterolgehalte of suikerziekte, moet je rekening houden met een hersenbloeding of -infarct. Bij deze patiënten zie je nogal eens uitval in het gezichtsveld. Dat kan in beide ogen het geval zijn en zowel in de rechter of linker boven- of benedenhoek voorkomen. Soms is er zoveel uitval dat er slechts een kleine koker overblijft waardoor men nog iets kan waarnemen. Voor degene die het treft is dit een heel grote handicap. Wonderlijk is, dat de mensen die over een 'wazig zicht' klagen, meestal gezichtsvelduitval hebben. Strikt genomen zien ze dus niet wazig maar valt het beeld op bepaalde plekken weg. Dubbel zien, komt ook voor. Dan vallen de beelden van de twee ogen niet precies op elkaar.

Valt het te verhelpen?

Dat ligt eraan. Bij dit soort problemen werk je als oogarts overigens samen met de neuroloog of de internist. Bij auto-immuunziekten zijn problemen met zien vaak van tijdelijke aard omdat je medicijnen kunt geven. Je ziet wel dat de problemen regelmatig terugkomen. Vooral bij MS is dat het geval en dat leidt op de duur vaak tot slechtziendheid.Een tumor van de hypofyse kan via de neus gemakkelijk verwijderd worden; wanneer de druk weg is, verdwijnt ook het visusprobleem. Bij tumoren op andere plekken is verwijdering niet altijd mogelijk of kan, na verwijdering, blijvend schade aan onder andere het zien ontstaan. Bij herseninfarcten of -bloedingen blijkt de schade zich soms helemaal of gedeeltelijk te herstellen maar dat is wel min of meer afhankelijk van de plek waar het is misgegaan. Ook komt een infarct van de oogzenuw zelf voor. Dat is over het algemeen zeer ernstig en daarbij zien we dan ook vaak dat patiënten blind worden en dit meestal ook blijven.

Kun je iets doen om deze problemen met zien te voorkomen?

Over het algemeen heb je geen invloed op het al of niet krijgen van een tumor of een auto-immuunziekte. Wat herseninfarcten- of bloedingen betreft ook lang niet altijd. Toch realiseren mensen die roken, een te hoge bloeddruk, een te hoog cholesterolgehalte en of veel stress hebben, zich gewoonlijk niet dat het krijgen van een infarct óók nog eens op hun gezichtsvermogen van invloed kan zijn. Als je daardoor niet meer zo mobiel bent als voorheen of bijvoorbeeld niet meer kunt lezen of televisiekijken, word je erg beperkt in je dagelijks leven.

Wanneer patiënten op het spreekuur komen met klachten of een verandering in het zien, dan is dat meestal niet acuut. Ze hebben het een tijdje geleden al gemerkt en gedacht dat het met ouder worden te maken had of gehoopt dat het vanzelf wel over zou gaan. Het is beter om er niet te lang mee te blijven lopen. Soms kan daardoor erger worden voorkomen.

Uit: De Stem van Grave, december 2010