Staaroperatie - een kleine geschiedenis

Onlangs is in Breda, bij de oogpoli van het Amphia Ziekenhuis, een gespecialiseerde cataractpoli geopend. Een polikliniek dus waar alleen, en min of meer aan de lopende band, staaroperaties worden uitgevoerd. We spreken met oogarts Nic Reus die de kliniek leidt en zelf in de afgelopen zeven jaren zo’n achtduizend staaroperaties verrichtte.

Is er behoefte aan zo’n kliniek?

Ja, doordat we nu zo’n grote golf ouderen in Nederland hebben, hebben ook steeds meer mensen last van staar. De wachttijden voor operaties zijn vrijwel overal lang. In de nieuwe kliniek hebben we volledig ingerichte operatiekamers die we niet met andere chirurgen hoeven te delen. Ook de wijze waarop patiënten binnenkomen en worden behandeld is efficiënter.

Wat is staar eigenlijk?

Onder het hoornvlies, vlak achter de pupil, zit de lens waardoor licht en beelden binnenkomen en op het netvlies vallen. Vervolgens kunnen ze door onze hersenen gezien worden. Als we jong zijn, is die lens heel dun: zo’n 3.4 mm en het bijzondere is, dat ze blijft groeien. Maar in de loop der jaren wordt de lens harder, dikker en minder helder en ontstaan er troebelingen waardoor het lijkt alsof de dingen die we zien waziger, grauwer van kleur en minder contrastrijk worden. Dat noemen we staar of cataract. Bij een staaroperatie halen we de harde, vertroebelde lens uit het oog en zetten we er een nieuwe van kunststof in.

Wanneer en hoe werden de eerste staaroperaties verricht?

Het heeft lang geduurd voor de mens iets van de werking van het oog begreep. Heel vroeger dacht men dat er een soort vloeistof van de ogen naar de hersenen stroomde die op den duur troebel en hard werd waardoor kleuren niet meer helder gezien konden worden. In 29 na Christus heeft de Romein Celsus al geschreven dat er een lens in het oog zit. Maar we horen al van de eerste ‘staaroperaties’ rond 1700 voor Christus in Mesopotamië. Je had daar lui die van stad naar stad trokken en de blinden probeerden weer te laten zien door met een naald de hard geworden vloeistof weg te drukken. Het gevolg was dat de lens naar beneden viel waardoor er weer licht in het oog kwam. Zonder de lens had men een dioptrie van +10 en kon men weer vormen onderscheiden. Je kunt je voorstellen dat het er niet zo hygiënisch aan toeging. Er kwamen veel infecties voor en velen verloren daarna hun ogen. Er was dan ook een wet waarin werd gesteld dat als iemand hierdoor zijn oog verloor tien zilveren munten moesten worden betaald. Ging het over het oog van een slaaf dan kostte dat vijf zilveren munten.

Tot hoe lang heeft men op deze manier ‘geopereerd’?

Heel lang. In 1750 werd bij de componist Johann Sebastian Bach nog een staaroperatie via deze methode uitgevoerd door de medicus Joannes Taylor. De operatie mislukte en Bach werd volledig blind. Enkele jaren later voerde ene Jacques Daviel de eerste ‘moderne’ staaroperatie uit. Hij sneed het oog half open en trok de lens er uit. Je kunt je voorstellen dat dat voor de patiënt niet meeviel want er was geen goede verdoving. Die werd pas in 1873 door Kaller, een vriend van Freud, uitgevonden.

En wanneer werd het wat professioneler?

Op 8 februari 1950 plaatste de Londense oogarts Harold Ridley de eerste kunstlens. Aanvankelijk experimenteerde hij met glas maar dat bleek te zwaar, het zakte naar beneden. Bij zijn zoektocht naar materiaal dat licht was en niet door het lichaam afgestoten werd, deed hij een interessante ontdekking. In de Tweede Wereldoorlog opereerde hij namelijk piloten die splinters perspex van de cockpitruiten in hun ogen hadden gekregen. Het viel hem op dat die splinters geen afstotingsreacties en geen infecties tot gevolg hadden. En zo werd de eerste serieuze kunstlens van perspex gemaakt. Aanvankelijk kreeg hij nauwelijks erkenning en werd hij nog bijna uit het ambt gezet omdat er volgens de wet niets in het lichaam mocht worden geïmplanteerd.

Gebeurde dat ook in Nederland?

De Nederlandse oogarts Cornelis Dingeman Binkhorst hoorde van het Londense experiment en ging bij Ridley het kunstje afkijken. Daarna implanteerde hij bij vijftien patiënten een kunstlens. Tot in de jaren zestig kwamen Amerikaanse oogartsen vervolgens zelfs naar Nederland om van Binkhorst te leren. Ook oogarts Jan Worst in Groningen experimenteerde met kleine lensjes die hij zelf maakte en implanteerde.

Worden die lenzen nog steeds gebruikt?

Het materiaal is inmiddels veranderd en sterk verbeterd waardoor de lens opgevouwen door een kleine opening naar binnen geschoven kan worden en zich dan uitvouwt. Vroeger kreeg iedereen een lens met dezelfde sterkte; nu kunnen we die veel beter op de patiënt aanpassen. Ook zijn er nu lenzen die afwijkingen corrigeren zodat mensen geen bril meer hoeven te dragen. Het nieuwste zijn de multifocale lenzen waardoor je niet alleen dichtbij maar ook veraf én het tussengebied scherp ziet. Ook de operatietechnieken zijn sterk verbeterd en geavanceerd en daardoor veilig.

Wordt een staaroperatie door de zorgverzekering vergoed?

De gewone staaroperatie wel. Als je een kunstlens wil om een eventuele cilinder in de bril te corrigeren, wat een nog mooier zicht geeft en waardoor je minder afhankelijk van de bril bent, geldt een bijbetaling van ongeveer zeshonderd euro per oog. Voor multifocale lenzen geldt een bijbetaling van rond de duizend euro per stuk en als er dan ook nog een cilinder nodig is, betaal je rond de dertienhonderdvijftig euro.

Kiezen daar veel mensen voor?

Niet zoveel. Men vindt het over het algemeen te duur en de meeste mensen zijn na een gewone staaroperatie ook al heel gelukkig met een nieuw zicht en een nieuwe bril.

Truus Rütter Uit: De Stem van Grave mei 2016